Prawne aspekty wykonywania testów na COVID-19

12 listopada 2020

Przeprowadzanie testów na obecność wirusa SARS-CoV-2 jest jedną z podstawowych możliwości skutecznej walki z pandemią i związanego z nią kryzysu w dziedzinie zdrowia publicznego. Obecnie istnieje kilka rodzajów testów wykrywających wirusa, które można pogrupować w zależności od ich przeznaczenia. Można tu wyróżnić testy wykrywające samego wirusa, a także testy, które wykrywają wcześniejsze narażenie na działanie tego wirusa (najczęściej wykrywające przeciwciała we krwi, wytwarzane w organizmie chorego w odpowiedzi na zakażenie). Liczba przeprowadzonych testów wzrasta proporcjonalnie do istniejącego zagrożenia, a działania podejmowane w tym zakresie przez upoważnione podmioty pozostają częścią krajowej strategii testowania.

W Polsce stosuje się w zakresie prawnych możliwości przeprowadzania testów wykrywających wirusa SARS-CoV-2 ogólne przepisy sanitarno-epidemiologiczne, uregulowane w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008 nr 234, poz. 1570). Bezpośredni obowiązek poddania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań, wynika z art. 5 ust.1 wspomnianej ustawy. Ponadto art. 6 ust. 1 precyzuje ten obowiązek zobowiązując ministra zdrowia, do określenia w drodze rozporządzenia rodzajów obowiązkowych badań sanitarno-epidemiologicznych i ich terminów, w stosunku do osób podejrzanych o zakażenie, a także do osób podejmujących lub wykonujących prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Zgodnie z art.6 ust.2 pkt 1 i3, na obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne kieruje właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny (w stosunku do m. in podejrzanych o zakażenie lub chorobę zakaźną), a także pracodawca lub podmiot zlecający wykonanie prac (w stosunku do osób podejmujących lub wykonujących prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby).

Zagadnienia związane z wykonywaniem testów diagnostycznych na obecność wirusa SARS-CoV-2, uregulowane są dodatkowo m.in. w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych

oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 z późn. zm. ). W myśl tych przepisów w przypadku wykrycia wirusa bądź tylko podejrzenia zarażeniem, inspektor sanitarny może nałożyć na taką osobę obowiązek poddania się izolacji, izolacji w warunkach domowych lub kwarantannie.

Warto zaznaczyć, że sytuacja zagrożenia epidemiologicznego jest stanem wyjątkowym, który wymusza stosowanie rozwiązań mogących naruszać dotychczasowe swobody obywatelskie. Zasadą jest, że diagnozowanie i leczenie następuje za świadomą zgodą pacjenta. Jednak w sytuacji podejrzenia zakażenia, z uwagi na ważny interes społeczny oraz potrzebę ochrony zdrowia publicznego, może zostać nałożony obowiązek poddania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym (w tym również postępowaniu, mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań). W tym zakresie pacjent powinien współpracować z odpowiednimi służbami sanitarnymi. W każdym wypadku ma on jednak prawo do informacji o swoim stanie zdrowia oraz podejmowanych w stosunku do niego czynnościach medycznych.

Wiele wątpliwości natury prawnej nasuwa się także w przypadku możliwości kierowania na badania wykrywające wirusa SARS-CoV-2 ze strony pracodawców. To właśnie oni, zgodnie z art. 207 § 1 kodeksu pracy, ponoszą odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, co w sytuacji lawinowo wzrastającej liczby zachorowań może powodować określone nadużycia i nieprawidłowości. Zgodnie ze stanowiskiem przyjętym przez Urząd Ochrony Danych Osobowych, pracodawca może zlecać zatrudnionemu badanie na koronawirusa i zapoznawać się z jego wynikami, jeśli taką decyzję w jego przypadku wyda główny inspektor sanitarny. Brak decyzji głównego inspektora sanitarnego w tym zakresie oznacza, że firma może finansować badania osobom zatrudnionym, które chcą się im poddać, nie ma jednak prawa zapoznawać się z ich wynikami. Powyższe wytyczne mają na celu ochronę pracownika, jako słabszą stronę występującą w ramach stosunku pracy, a także jego danych dotyczących stanu zdrowia, które ze względu na swój charakter objęte są szczególną ochroną.

Z punktu widzenia podatkowego, wydatek poniesiony przez pracodawcę na badanie może stanowić koszt podatkowy pracodawcy. Wskazać bowiem należy, że testy na obecność koronawirusa w organizmie można rozliczyć w kosztach PIT/CIT. Informacja ta wydaje się bardzo ważna z punktu widzenia pracodawcy, albowiem koszt ten można rozliczyć nie tylko w przypadku pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, ale także tych na umowach cywilnoprawnych, lub też samozatrudnionych.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.
ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz.U.2020.37/4